Programma 5. Zuinig op ons klimaat

De ambitie van ons als gemeente met de energietransitie is al jaren een veel bediscussieerd thema in de gemeenteraad. Via raadsbesluiten hebben we de oorspronkelijke ambitie bijgesteld en vertaald naar de volgende doelstellingen:

• Oss reduceert CO2 emissie met 49% in 2030 in vergelijking tot 1990
• Energietransitie: De input van Oss voor ons deel van het RES-bod is:

• Besparing 11% in 2030 in vergelijking tot 2017
• Grootschalige opwekking: 0,93 PJ duurzame energie in 2030; vergund in 2025
• Volledig energieneutraal in 2050

• Oss realiseert 7.500 aardgasvrije woningen in 2030 en is volledig afgekoppeld van het gasnet in 2050

• Het concept RES-bod (Regionale Energie Strategie) is uitgebracht in de zomer van 2020. Aan onze input voor RES 1.0 is invulling gegeven door het raadsbesluit van 28 januari 2021.
• De raad heeft de Nota verkenning Duurzame Polder vastgesteld en besloten is om de invulling van het  restant van de RES- opgave door middel van windenergie in de Duurzame Polder te concentreren.
• De Raad heeft de Nota grootschalige opwek zonne-energie vastgesteld en een 4-tal zon-pv projecten zijn in behandeling genomen waarvan ondertussen het project zonneveld De Mun is vergund.
• Het Uitvoeringsprogramma Energiebesparing 2019-2023 is vastgesteld en we hebben acties opgestart voor energiebesparing bij woningen. Binnenkort starten we acties voor bedrijven en in najaar 2021 meten we de resultaten.
• We hebben prestatieafspraken gemaakt met woningcorporaties gericht op verduurzaming van hun woningbezit.
• Bij verschillende inkooptrajecten hebben we duurzaamheids- en circulariteiteisen gesteld.
• De raad heeft de Nota verduurzaming eigen vastgoed van de gemeente vastgesteld.
• De Transitievisie Warmte is in voorbereiding.

RES – bod

• Vanuit het Klimaatakkoord staan gemeenten, samen met andere partners, aan de lat voor de energietransitie in de bebouwde omgeving en voor elektriciteit. Daartoe is Nederland in 30 regio’s verdeeld. Oss maakt deel uit van de regio Noordoost-Brabant.
• Wij hebben actief mede richting gegeven aan de regio-gezamenlijke ambitie en aanpak van onze RES. Kern van de afspraken is dat elke gemeente haar eigen aandeel invult. Voor energiebesparing is dat 11% in vergelijking tot 2017 en voor opwekking is dit voor Oss berekend op 0,93 PJ.
• De gemeenteraad heeft deze opgave geaccepteerd. Onder de voorwaarde dat wij niet meer energie opwekken dan nodig is voor onze eigen gemeente. Als toch wordt gevraagd meer te doen voor de regio of voor andere gemeenten, behoeft dat een uitspraak van de gemeenteraad.
• Op 28 januari 2021 heeft Oss na een intensief raadsproces als een van de eerste gemeenten in onze regio haar inzet voor het RES-bod concreet gemaakt.

Overige samenwerking
De energietransitie vraagt om samenwerking op allerlei niveaus. We hebben met de woningcorporaties een Duurzaamheidsakkoord gesloten en meerjarige prestatie-afspraken gemaakt. We werken samen in de RES NOB. We zijn actief in het Duurzaamheidsberaad van de G40, mede vanuit de bijzondere samenstelling van onze gemeente met haar 3 gebieden waardoor vele energievraagstukken bij ons samenkomen. In de Duurzame Polder werken we samen met Den Bosch en de provincie Noord-Brabant. Ook het Rijk is hierbij betrokken als bevoegd gezag. We onderhouden contacten met enkele Brabantse gemeenten die met windenergie te maken hebben en met enkele gemeenten verspreid over ons land waarmee we ervaringen uitwisselen.

Energiebesparing

• Het Uitvoeringsprogramma Energiebesparing voor de periode 2019-2023 is door de raad uitvoerig bediscussieerd en uiteindelijk goedgekeurd. Het realiseren van minimaal 11% netto besparing vraagt naar evenredigheid omgerekend voor de jaren 2020 tot en met 2023 minimaal 3,3% netto energiebesparing.
• Uit recente data is gebleken dat deze ambitie ambitieus is. Over de jaren 2014-2017 hebben we in Oss slechts 0,5% in totaal bespaard. Weliswaar zijn en worden er in toenemende mate initiatieven genomen gericht op energiebesparing, maar daar staat een groeiende behoefte aan energie tegenover. Voldoende betrouwbare cijfers over 2018 – 2020 zijn nog niet beschikbaar. De landelijke cijfers geven geen optimistisch beeld.
• Voor de realisatie van de doelstelling hanteren wij een doelgroepgerichte aanpak. Naast 'technische' maatregelen (isolatie, zonnepanelen, duurzame warmte, toezicht & handhaving bij bedrijven, etc.) zetten we in op gedragsverandering. Daartoe stimuleren en faciliteren we de Osse gemeenschap. We houden daarbij steeds de balans voor ogen tussen benodigde inspanning en te bereiken resultaat. Uiteraard benutten we het “laaghangend fruit”.

Om massa te kunnen maken, zijn onze speerpunten voor de periode 2019-2023:

1. Algemene bewustwording en actiebereidheid vergroten
   Om de aandacht voor de noodzaak en mogelijkheden van energiebesparing te vergroten, zetten we de campagne “Oss schakelt door” in en nemen we allerlei initiatieven. Onderdeel daarvan is de wijk- en buurtgerichte aanpak en aandacht voor educatie aan jongeren.

2. Woningeigenaren stimuleren om hun woningen energie te besparen
   We stimuleren eigenaren van koopwoningen om actief energie te besparen met inzet van duurzaamheidsleningen en andere subsidie-instrumenten. We zijn bezig om 1000 koopwoningen te voorzien van zon pv.

3. Samenwerken met woningcorporaties om sociale huurwoningen energieneutraal te maken
   Zoals afgesproken voorzien de woningcorporaties in 2020 450 sociale huurwoningen van zon pv. Bij nieuwbouw, renovatie en comfortverbetering verduurzamen zij woningen bijv. door isolatie, toepassing van hybrideketels en collectieve duurzame warmtevoorzieningen. In het Duurzaamheidsakkoord en de daarop gebaseerde prestatieafspraken zijn en worden afspraken gemaakt voor de vervolgperiode.

4. Ondernemers bewegen energie te besparen
   We zijn bezig om op de geschikte bedrijvendaken zon pv installaties te realiseren. Dat is nu 40% van het totaal aan bedrijfsdaken waarvan circa de helft nog onbenut is. Voor de top 100 bedrijven in Oss hanteren we actief adviserend toezicht op basis van de energiebesparingsverplichtingen en informatieplicht.

5. Energie besparen op eigen gemeentelijke activiteiten
   We verduurzamen ons eigen vastgoed en onze openbare ruimte zoals met de gemeenteraad afgesproken.

Monitoring
De voortgang in de realisering van deze ambities volgen we via de terugkoppelingen die de bovengenoemde projecten met betrekking tot de door hen bereikte resultaten gaan leveren. Om de twee jaar vindt monitoring van de overall bereikte resultaten plaats middels de CE Delft-onderzoeken.

Energie-opwekking

• In 2019 is de gemeenteraad akkoord gegaan met het bestemmingsplan voor Windpark Elzenburg-De Geer. Mede door de COVID-19-maatregelen is de behandeling van de twee bezwaren door de Raad van State vertraagd. Naar verwachting wordt in het 2e kwartaal van 2021 uitspraak gedaan. De eerdere afspraken met de initiatiefnemers Pure Energie en De Wachtmeesters zijn nader uitgewerkt.
• De Nota Grootschalige opwekking van zonne-energie is door de gemeenteraad vastgesteld. En op basis daarvan zijn vier initiatieven in behandeling genomen. Dit heeft geresulteerd in een pilot project van meervoudig grondgebruik en de verlening van de vergunning voor zonneveld De Mun van 6 hectare zonneveld op een totaal oppervlak van 11 hectare. Afgesproken is dat de ervaringen worden geëvalueerd en dat deze samen met een nieuwe tranche van zon-op-land wordt voorgelegd aan de gemeenteraad.
• De gezamenlijke verkenning met gemeente Den Bosch en de provincie Noord-Brabant van de mogelijkheden voor grootschalige energie-opwekking in de Duurzame Polder is afgerond met een rapport dat ter kennis is gebracht van de gemeenteraad. Deze Adviesnota Verkenning Duurzame Polder en het voorstel van het College hebben politiek en maatschappelijk veel stof doen opwaaien. Er heeft een uitvoerig besluitvormingsproces in de gemeenteraad plaatsgevonden. Onderdeel daarvan waren twee qua vorm unieke hoorcommissies : een met initiatiefnemers en tegenstanders en een met externe deskundigen van verschillende disciplines.
• Door de beperkingen als gevolg van COVID-19 is de behandeling vooruitgeschoven. Op 28 januari 2021 heeft de gemeenteraad na een lange en bewogen vergadering besloten om onze voor 2030 resterende energieopgave te gaan realiseren door middel van windmolens in de Geffense en Lithse polder. En dus niet (ook) door grote zonnevelden in deze polder en/of door windmolens op Stijbeemden. Daarbij gaat de gemeente zich maximaal inspannen om de afstand van de bebouwde kommen tot de windmolens zo groot mogelijk te laten zijn, met als uitgangspunt 2 kilometer. Als dat laatste niet mogelijk blijkt, gaat de gemeenteraad zich nader beraden. Dat kan ook betekenen dat gekeken wordt naar mogelijkheden voor invulling van 50 hectare zonnevelden buiten de polder.
• Om een goed beeld te hebben van de werkelijke restopgave wordt die opnieuw berekend per 1 januari 2022.

Van het gas af
Nieuwbouw in Oss is inmiddels verplicht gasloos. We hebben voorbereidingen getroffen voor het presenteren van de concept Transitievisie Warmte die in 2021 moet worden vastgesteld. In dat kader hebben informatiebijeenkomsten voor politiek en publiek plaatsgevonden. Daarbij werken we intensief samen met onder andere de woningcorporaties die als startmotor fungeren voor dit transitieproces.

Inkoop
Naast het in samenwerking met regiogemeenten inkopen van duurzame energie voor eigen gebruik zijn de inkooptrajecten en de inkoopvoorwaarden waar mogelijk voorzien van duurzaamheidseisen zoals energielabels voor voertuigen, circulariteitseisen voor materiaal (bestrating, beschoeiing, rioolbuizen), temperatuureisen voor asfalt.

Eigen vastgoed
Eind 2020 heeft de raad het beleid voor verduurzaming van het eigen vastgoed vastgesteld. De beleidslijn is dat de gemeente voldoet aan de wettelijke regels en normen en dat we verduurzaming van vastgoed op natuurlijke momenten (vernieuwbouw en/of renovatie) doorvoeren. In de Openbare Ruimte zijn allerlei duurzaamheidsmaatregelen getroffen.

• De COVID-19 maatregelen hebben uiteenlopende macro-effecten op de klimaatdoelstelling. Wat dat onder de streep betekent – en voor Oss – is niet te zeggen. Zo is de CO2-uitstoot van bijvoorbeeld mobiliteit beduidend minder. Het energieverbruik daarentegen door particulieren als gevolg van het meer thuis zijn, is toegenomen. Zij het dat dit door gunstige weersomstandigheden deels wordt gemitigeerd. De hogere energierekening kan voor degenen die zich oriënteren het beslissende duwtje zijn om te investeren. De onzekere economische situatie daarentegen kan investeringsbeslissingen van particulieren en bedrijven ook negatief beïnvloeden.  
• De beperkende maatregelen van COVID-19 hadden grote invloed op onze uitgelijnde initiatieven en aanpak. Ook in financieel opzicht. De voorziene inwonerparticipatie-trajecten en besluitvormingsprocedures zijn onder druk gekomen. De fysieke beperkingen en besluiten tot uitstel dan wel behandelen, hebben tot veel commotie geleid. Dat vroeg veel ambtelijke en bestuurlijke aandacht en heeft tot forse extra kosten geleid.
• Om energiebesparing te stimuleren hebben we energiecoaches (vrijwilligers uit Oss) opgeleid. Zij richten zich op: keukentafelgesprekken en warmtewandelingen. Voor beide activiteiten was veel belangstelling maar zij waren niet uitvoerbaar. Gevolg is een langere looptijd van dit project en hogere kosten. Hetzelfde probleem is ook aan de orde bij het project Zon op dak. Dit project ondervindt vertraging bij het bereiken van haar doelstellingen (1000 woningen voorzien van zon-pv) als gevolg van COVID-19. Het bedrijf dat dit project uitvoert, moet extra inspanning leveren en hogere kosten maken. In totaal belopen de kosten voor zover nu bekend ruim € 50.000.
• De energietransitie in Nederland stagneert zoals allerlei onderzoeksrapporten laten zien. Het beroep dat op gemeenten wordt gedaan overstijgt de benodigde instrumenten zoals geld, personele capaciteit en mandaat. Bovendien is de voedingsbodem voor maatregelen bij het publiek en bedrijven maar matig vruchtbaar. Tegenstrijdige onderzoeksresultaten en meningen van deskundigen, politici en Rijk en Provincie werken daarbij averechts. Dat ervaren wij in Oss indringend met betrekking tot de energie-opwekking. Daarom pleiten wij voor een Deltaplan.  En wij waren mede-initiatiefnemer vanuit het Duurzaamheidsberaad van de G40-gemeenten om een dringend beroep op de VNG en het Rijk te doen om substantiële ondersteuning op al die terreinen. Dus ook financieel. Anders kunnen wij onze opdracht niet vervullen. Met alle gevolgen van dien op de leefbaarheid nu en in de toekomst.